Stół – między sacrum a profanum

Stół w kulturze europejskiej związany jest z istotną symboliką. Jest kojarzony z domem, domowym ogniskiem, codziennymi wspólnie spożywanymi przez wszystkich domowników posiłkami. Ten jeden z najstarszych mebli w dziejach ludzkości pełnił wiele interesujących funkcji. Stanowił na przestrzeni epok symbol ziemskiego profanum i świętego sacrum. Warto poznać jego niezwykle ciekawe dzieje…

Etymologia słowa stół

Współcześnie stół najczęściej wyobrażamy sobie jako wolno stojący mebel w formie blatu zamocowanego do nóg. Etymologia słowa stół wskazuje jednak na to, że stół pierwotny był … po prostu posłaniem. Wyraz <stolati> oznaczał bowiem „słać” lub „ścielić” i odnosił się do wydzielonego na podłodze miejsca do siedzenia lub jedzenia. W języku angielskim natomiast słowo „table” wywodzi się od łacińskiego <tabula> oznaczającego tablicę, deskę lub blat – czyli płaską powierzchnię. Dzisiejsze znane nam słowo „stół” jest odzwierciedleniem obydwu wskazanych wyżej sensów. Popularny w każdy dom stół to płaska powierzchnia, przy której możemy usiąść.

Stół na przestrzeni epok

Stół od zarania dziejów służył człowiekowi aby oddzielić posiłek od ziemi. W epoce starożytnej znano je w Egipcie, w którym pełniły także funkcje religijne (ustawiono na nim sarkofagi przez złożeniem ciał faraonów do grobu). Rozrywka jedzenia i picia przy stole została spopularyzowana w starożytnej Grecji oraz Rzymie. Uczty odbywały się przy niewielkich marmurowych lub drewnianych stołkach, na których także siedziano.

W średniowieczu znane były stoły długie i drewniane, przy których stawiano długie ławy. Wielkie drewniane stoły umieszczano w oberżach i tawernach, na wzór stołów refektarzowych znanych z klasztorów, przy których jadali mnisi. W tym czasie istotna była także zasada, że odległość od najwyżej urodzonego biesiadnika przy stole określała pozycję społeczną. Zwyczaj rozsadzania gości według pozycji społecznej oraz starszeństwa przy wielu świętach i weselach praktykowany jest także współcześnie.

W epoce renesansu, baroku i klasycyzmu wraz z popularyzacją piśmiennictwa stołu pojawiała się potrzeba wynalezienia wygodnego miejsca do operowania piórem w celu pisania listów. W tym czasie powstały pierwsze biurka.

Niewątpliwie stół jest uważany za jeden z najwcześniejszych mebli w wiejskich chatach i szlacheckich włościach. W dawnych czasach nie można było zbyt wcześnie od niego odejść. Także i dziś etykieta zachowania przy stole nakazuje, aby po rozpoczęciu posiłku nie odchodzić od niego aż do momentu, w którym posiłek skończą spożywać wszystkie siedzące przy nim osoby. Dzieci od stołu powinny odchodzić za zgodą rodziców. Współcześnie trudno byłoby sobie ludzkości wyobrazić życie bez niego.

Funkcje stołu

Poza oczywistą funkcją związaną ze spożywaniem przy nim posiłków, stół jako pełnił także funkcje magiczne oddzielając w domach sferę sacrum i profanum. Przy nim odbywały się różne obrzędy religijne w domostwach.

Stół w kulturze tradycyjnej był meblem, który traktowano wyjątkowo, gdyż do końca XIX w. w całej Polsce, a we wschodnich i południowych jej krańcach nawet dłużej, pełnił funkcję domowego ołtarza. Do celów konsumpcyjnych wykorzystywano go tylko podczas świąt czy innych ważnych wydarzeń rodzinnych. Stół w izbie wiejskiej pełnił funkcję segmentacyjną, a także obrzędową, płodnościową, apotropeiczną, wegetacyjną, mediacyjną, integracyjną, społeczną i estetyczną. Odbywały się z jego wykorzystaniem działania o charakterze wierzeniowym (wróżby). Szczególnego znaczenia nabierały również przedmioty i rekwizyty obrzędowe ustawiane na, pod lub nad nim. Współcześnie większość z tych praktyk nie jest już przestrzegana i sam stół zatracił swój sakralny charakter.

<Mariola tymochowicz>

Stół miał także ważne znaczenie ochronne dla domowników. Zabezpieczał przez złymi mocami i siłami natury. Wierzono, że wystawienie go przed chatę odwróci złe klęski. Przy tym meblu odbywały się także obrzędy związane z wróżbami.

Ponad wyżej wskazane funkcje, istotna była także społeczna rola stołu, który służył do zgromadzenia rodziny w celu podejmowania wspólnych decyzji. W dawnych czasach przy stole odbywały się także nie tylko uczty, ale dobijano przy nim różnych targów i negocjacji.

Estetyczna strona stołu

Ze względu na swe niezwykłe funkcje, wkładano wysiłek w to, aby stół wyglądał reprezentacyjnie a jego konstrukcja była solidna i wysokojakościowa. Niezależnie od materiału z jakiego był wykonany starano się, aby zawsze wyglądał schludnie i był udekorowany. Do podkreślenia różnych rodzajów uczt przy nim odbywających się służyła zastawa. Współcześnie wystrój stołu i jego rodzaje podlegają różnym stylom wnętrzarskim i gustom ich właścicieli

Stół – święte sacrum w każdym domu

Najważniejsza funkcja stołu, obok spożywania przy nim posiłków, to integrowanie wokół niego wszystkich domowników. Stół to ludzkie, codzienne profanum, przy którym toczą się nasze dni. Ponad naszą codziennością stoi jednak także sacrum. Człowiek instynktownie chroni to, co święte i boskie, to co jednoczy i zbliża ludzi do siebie. I tym samym pozwoliłam sobie na nieco filozoficzne zakończenie rozważań o stole. Cóż, a czy nie jest tak moi Mili, że w swoim ziemskim profanum, staje nie staje się w naszym codziennym życiu właśnie sacrum – świętym symbolem spajającym rodzinę? O nasz stół powinniśmy każdego dnia dbać i nieustannie go chronić.

Z życzeniami ziemskich i magicznych chwil przy domowym stole,

Joanna

Źródło:

M. Tymochowicz, Funkcje stołu w kulturze tradycyjnej, [w:] Kuchnia i stół w komunikacji społecznej Tekst, dyskurs, kultura, red. naukowa W. Żarski przy współpracy T. Piaseckiego, Wrocław 2016, s. 443-456.