Symbolika wielkanocnego zajączka

W okresie wielkanocnym zajączki na dobre rozgaszczają się w naszych domach. Zajączki z czekolady, zajączki dekoracyjne, zajączki na kartkach i w naszych życzeniach. Czy wiecie jednak skąd się wzięły i czemu wrosły w tradycję wielkanocnych świąt? Poznajcie ich niesamowitą historię sięgającą… księżyca!

Symbolika lunarna

Umiejscowienia zajączka w tradycji wielkanocnej można doszukiwać się już w mitologii. Z dawnych czasów wywodzi się jego symbolika jako zwierzęcia płodnego. W starożytnym Egipicie towarzyszył Ozyrysowi, a jego mięso traktowano jako afrodyzjak. W ikonografii greckiej i rzymskiej zające pojawiały się jako towarzysze Afrodyty-Wenus i Erosa-Amora. Częstym motywem ornamentalnym jest zając w sztuce Celtów, którzy uznawali go za istotę świętą.

Związek zająca z symboliką płodności i powszechne przypisanie go bóstwom żeńskim kojarzy go z księżycem. Zając i królik to istoty lunarne naznaczone tajemniczością. Dla wielu ludzi kojarzył się nieufnie jako zwierzę funkcjonujące w trybie nocnym, które od urodzenia było obdarzone zmysłem wzroku. Fascynację budził także fakt, że zające śpią z otwartymi oczami, co wykorzystywali średniowieczni znachorzy zalecając stosowanie rozmaitych części ciała tych zwierząt jako lek przeciw bezsenności.

Symbol płodności

Płodność zajączka wróżyła obfitość i pomnażanie dóbr, co odzwierciedlało przedchrześcijańskie zwyczaje zapewnienia domostwu urodzaju. Zajączek znajduje się na ikonografii Madonna z zającem autorstwa Tycjana pod stopami Matki Boskiej, w pozycji oznaczającej rezygnację ze swobody i sprośności, dzięki czemu stał się także symbolem zwycięstwa nad grzechami i niepokalanego macierzyństwa.

Symbol milutkości

Wraz z wyhodowaniem w latach 30. XIX wieku zadomowionych miniaturowych króliczków, zaczęły skradać one nasze serca stając się kwintesencją wdzięku, milutkości i rozkosznego dzieciństwa. Te milutkie, pocieszne stworzenia stały najlepszymi przyjaciółmi dziećmi. Pojawiają się jako przytulanki, bohaterowie filmów animowanych i wielkanocne czekoladowe figurki. Dzięki wielu bajkom stały się symbolem błogiego dzieciństwa. Pomijając wątek filozoficznego Białego Królika pojawiającego się w Alicji w Krainie Czarów autorstwa Lewisa Carrolla i nieco marudnego Królika z Kubusia Puchatka autorstwa A.A. Milne’a królik w bajkach zmienia się w słodkiego, miltukiego króliczka.

 Jak długo trwa wieczność? Czasami tylko sekundę – odparł Królik.

<Lewis Carroll, Alicji w Krainie Czarów>

Symbol sprytu

Zajączek jako symbol sprytu rozpowszechnił się w Stanach Zjednoczonych. Wraz z przybiciem do Ameryki afrykańskich niewolników popularnym stał się mit o zającu Kalulu, który wywodził w pole hieny. Połączenie tego mitu z indiańskimi opowieściami poskutkowało pojawieniem się fikcyjnych bohaterów – zajączków spryciarzy, szachrajów i żartownisiów, zwanych także tricksterami. Kto z nas nie kojarzy popularnego królika Bugsa, którego wykreowała wytwórnia filmów animowanych Warner Brothers?

Zajączek wielkanocny

Zajączek dzięki swojej ruchliwości i żywotności od najdawniejszych czasów kojarzony z płodnością, witalnością i odradzaniem się przyrody. Do symboli wielkanocnych zając dołączył w XVII wieku, a na początku XX wieku także i w Polsce stał się jednym ze znaków Wielkanocy.

Bez wątpienia obrzędowość chrześcijańska symbolikę zająca przyswoiła sobie z wierzeń pogańskich i w konsekwencji stworzyła kompozycję dość niezwykłą. Znany z popularnej świątecznej ikonografii wielkanocny zajączek „znoszący” jajo stał się zwielokrotnionym w planie przedstawienia symbolem  wiosennej odnowy życia.

<Piotr Kowalski, Znaki Świata>

Połączenie zajączka ze Świętami Wielkanocnymi sięga czasów, kiedy zaczął pojawiać na obrazkach przedstawiających w sąsiedztwie jajek wielkanocnych. Gdzie znajduje się rodowód tej symboliki? Jedna z teorii zakłada, że to powiązanie składanie przez chłopów daniny (podatków) w naturze. Drugie, że pojawienie się zająca zwiastuje wiosnę, z którą nierozerwalnie powiązane są święta wielkanocne. Ponadto, niegdyś w Anglii zaraz po tych właśnie świętach rozpoczynał się sezon łowiecki, w których polowano właśnie na zające…

Poszukiwanie wielkanocnego zajączka

W naszym rodzimym kraju istnieje tradycja nazywana „zajączkiem”, która jest szczególnie popularna w Wielkopolsce i na Śląsku a przyszła do nas zza drugiej strony Odry. Polega na tym, że po śniadaniu wielkanocnym domownicy, a w szczególności dzieci, udają się na poszukiwanie ukrytych prezentów. Według tego zwyczaju zajączka utożsamia się ze stworzeniem, które według rodziców, roznosi dzieciom w swoim koszyczku pisanki i słodkości jako drobne upominki.

Podążaj za białym królikiem…

Od symbolu lunarności, poprzez symbol płodności, sprytu i milutkości aż do zajączka wielkanocnego te słodkie zwierzęta towarzyszą nam nieustannie. Jest coś magicznego w królikach, że kiedy pojawiają się obok, wszystko łagodnieje… a skoro dzięki nim świat staje się bardziej miły, niech towarzyszą nam każdego roku w przywoływaniu wiosny.

Bo jest coś takiego w królikach, że i dookoła i w panu wszystko łagodnieje. Może to ich białość to sprawia.

<Wiesław Myśliwski, Kamień na kamieniu>

A na koniec może warto wyruszyć w poszukiwaniu mądrości i sposobu uwolnienia się od wszelkich trosk… jak? Oto sposób:

Podążaj za białym królikiem.

<Lewis Carroll, Alicji w Krainie Czarów>

Czasem warto za nim pobiec, poczuć się jak dziecko i w nic nie wątpić.

Z życzeniami odnalezienia obfitych zajączków wielkanocnych,

Joanna

Źródło:

1. Cooper, J.C., Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań 1998, ss.130-131, 305-308.

2. Sokolewicz, Z., Mitologia Czarnej Afryki, Warszawa 1986, s.176.

3. http://www.taraka.pl/uszaty_trickster