Wielkanocne zwyczaje

Z obchodami świąt wielkanocnych jest powiązanych wiele zwyczajów ludowych: przygotowywanie pisanek i święconki, śniadanie wielkanocne i śmigus-dyngus. Część z nich wywodzi się od słowiańskiej tradycji obchodów Święta Jarego. Warto poznać historię tych wiosenno-wielkanocnych obrzędów.

Święcone

Zwyczaj święcenia pokarmów znany jest w Polsce od wieków. W zachodnich regionach Polski święcone było jednak znacznie mniej popularne. Przed 1945 tylko zamożniejsi szlachcice na Kaszubach i Śląsku przygotowywali święconkę. Zwyczaj ten upowszechnił się na przełomie lat 70. i 80. XX wieku.

„Naobchodziwszy po kościołach obrzędowe groby w piątek i sobotę, gotowano się do uroczystej procesji niedzielnej, do święcenia bab i kołaczów, szołdr i jaj, aby spożywszy razem jajko powetować na mięsie uprzykrzony post. Pstre pisanki z tłuczeniem jaj o wygraną bawiły dzieci, barenek pieczony młodzież wiejska i miejska śpiewając pieśni wielkanocne obchodziła domy po dyngusie zbierając datki…”

<Aleksander Brückner>

W skład tradycyjnej święconki wchodzą: jaja w postaci pisanek (symbol nowego życia), baranek (kiedyś uformowany z masła lub wypieczony z ciasta) symbolizujący zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, sól kuchenna (chroniąca przed zepsuciem), chleb, wędlina, chrzan, miód, pieprz i babka wielkanocna. Święconkę przygotowywało się w wiklinowym koszyczku ozdobionym listkami bukszpanu lub borowiny.

Pisanki

Zwyczaj malowania jajek znany był w czasach cesarstwa rzymskiego. Pisanki symbolizują rodzącą się do życia przyrodę, a w religii chrześcijańskiej dodatkowo oznaczają nadzieję wynikającą z wiary w zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa.

W zależności od techniki zdobienia można wyróżnić:

• kraszanki – gotowane w barwnym wywarze,
• drapanki – drapane ostrym narzędziem,
• pisanki – rysowane (pisane) woskiem po skorupce i zanurzane w barwniku,
• oklejanki – dekorowane sitowiem, kwiatami, tkaninami i papierem,
• nalepianki – dekorowane wycinankami z papieru,
• ażurki – wykonywane z wydmuszek z nawierconymi wzorami

Zdobieniem jajek mogły zajmować się tylko kobiety. Gdy do izby wchodził mężczyzna należało odczynić urok, który mógł rzucić na pisanki.

Śniadanie wielkanocne

W polskiej tradycji, po porannej rezurekcji zasiada się wspólnie do uroczystego śniadania wielkanocnego, które rozpoczyna się składaniem życzeń i dzieleniem się święconki z koszyczka. Na stole znajdują się jajka, wędliny, mazurki i wielkanocne baby. Stoły są przyozdobione baziami i wiosennymi kwiatami. W wielu domach rodzice tego dnia chowają w ogrodzie koszyczki ze słodkości i prezenty od wielkanocnego zajączka. Zwyczaj ten upowszechnił się formą obdarowywania się w tym dniu symbolicznymi upominkami w formie czekoladowych zajączków.

Jare Święto

Jednym ze zwyczajów Jarego Święta było magiczne przepędzanie zimy (w pierwszy dzień równonocy wiosennej wypadającej 21 marca) za pomocą topienia lub palenia Marzanny – słomianej kukły. Chcąc przyspieszyć nadejście wiosny rozpalano także na wzgórzach ogniska.

Młodzi budowali wiechy z wierzbowych i leszczynowych gałązek. Domostwa wietrzono i sprzątano, aby przepędzić to, co „zasiedziałe”, a także prano i szykowano nowe odzienie. Pieczono kołacze. Najważniejszym jednak zwyczajem było malowanie pisanek, które miały do domów wnieść energię i radość życia oraz zapewnić urodzaj i powodzenia na zaczynający się wiosną czas wegetacji roślin.

Na wzgórzach urządzano uczty i igrzyska podczas których śpiewano i tańczono. Obmywano się także w świętej wodzie oraz celebrowano Śmigus, czyli rytuał polegający na uderzeniu się rozkwitłymi witkami. W późniejszym czasie oba te magiczne zwyczaje połączono we współcześnie znany nam Śmigus Dyngus, który jako magiczny zabieg miał oczyścić duszę i ciało oraz przynieść zdrowie i siłę. Udawano się także ma groby przodków, aby pozostawić im jadło.

Włóczył się Jaryło
Po całym świecie
Rodził żyto w polu
Płodził ludziom dzieci
A gdzież on nogą
Tam żyto kopą
A gdzież on na ziarnie
Tam kłos zakwitnie.

Pieśń dziewcząt tańczących w korowodzie Jaryły

Wielkanocne zwyczaje

Wielkanocne zwyczaje są przepełnione piękną mocą odradzania się przyrody i cyklu życia. Celebrując je współcześnie warto wiedzieć jaka jest historia i co kryje się w ich symbolice. Przed nami piękny czas rodzenia się świata do życia. Świat będzie obfitował w zieleń, kwiaty, rodzime owoce i warzywa, a w naszych domach pojawi się świeżość, powietrze i nowa pozytywna energia.

Z życzeniami pięknych chwil przy celebrowaniu wielkanocnych tradycji.

Joanna

Źródło:

1. Andrzej Szyjewski: Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2003, s. 118-122.
2. Aleksander Gieysztor: Mitologia Słowian. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2006, s. 134-135.
3. Aleksander Brückner. Encyklopedia staropolska (t.1-2, 1937–1939; reprint: 1990).