W okresie wielkanocnym zajączki na dobre rozgaszczają się w naszych domach. Zajączki z czekolady, zajączki dekoracyjne, zajączki na kartkach i w naszych życzeniach. Czy wiecie jednak skąd się wzięły i czemu wrosły w tradycję wielkanocnych świąt? Poznajcie ich niesamowitą historię sięgającą… księżyca!
Symbolika lunarna
Umiejscowienia zajączka w tradycji wielkanocnej można doszukiwać się już w mitologii. Z dawnych czasów wywodzi się jego symbolika jako zwierzęcia płodnego. W starożytnym Egipicie towarzyszył Ozyrysowi, a jego mięso traktowano jako afrodyzjak. W ikonografii greckiej i rzymskiej zające pojawiały się jako towarzysze Afrodyty-Wenus i Erosa-Amora. Częstym motywem ornamentalnym jest zając w sztuce Celtów, którzy uznawali go za istotę świętą.
Związek zająca z symboliką płodności i powszechne przypisanie go bóstwom żeńskim kojarzy go z księżycem. Zając i królik to istoty lunarne naznaczone tajemniczością. Dla wielu ludzi kojarzył się nieufnie jako zwierzę funkcjonujące w trybie nocnym, które od urodzenia było obdarzone zmysłem wzroku. Fascynację budził także fakt, że zające śpią z otwartymi oczami, co wykorzystywali średniowieczni znachorzy zalecając stosowanie rozmaitych części ciała tych zwierząt jako lek przeciw bezsenności.
Ciekawostka
Plamy na księżycu przypominają kształt zająca bądź królika. Przekonanie to odkrywamy w mitologii afrykańskiej, chińskiej, koreańskiej i japońskiej, u Celtów, w starożytnym Egipcie. W micie sanskryckim na księżycu znajduje się pałac Króla Królików, a księżyc nosi nazwę śaśanka, co oznacza <naznaczony królikiem>. Zwierzątko znalazło się tam wskutek interwencji księżycowego boga, który doceniał jego ofiarność. Królik postanowił znaleźć pokarm do napotkanego biedaka, a gdy wrócił z pustymi rękoma, dobrowolnie skoczył w ogień, abym swoim ciałem nakarmić żebraka. Podróżnym okazał się być bóg, który docenił dobroć serca królika i wynagrodził go domem na księżycu. Mit ten rozpowszechnił się w Azji wraz z buddyzmem i ulegał modyfikacjom w kolejnych kulturach.
Symbol płodności
Płodność zajączka wróżyła obfitość i pomnażanie dóbr, co odzwierciedlało przedchrześcijańskie zwyczaje zapewnienia domostwu urodzaju. Zajączek znajduje się na ikonografii Madonna z zającem autorstwa Tycjana pod stopami Matki Boskiej, w pozycji oznaczającej rezygnację ze swobody i sprośności, dzięki czemu stał się także symbolem zwycięstwa nad grzechami i niepokalanego macierzyństwa.
Symbol milutkości
Wraz z wyhodowaniem w latach 30. XIX wieku zadomowionych miniaturowych króliczków, zaczęły skradać one nasze serca stając się kwintesencją wdzięku, milutkości i rozkosznego dzieciństwa. Te milutkie, pocieszne stworzenia stały najlepszymi przyjaciółmi dziećmi. Pojawiają się jako przytulanki, bohaterowie filmów animowanych i wielkanocne czekoladowe figurki. Dzięki wielu bajkom stały się symbolem błogiego dzieciństwa. Pomijając wątek filozoficznego Białego Królika pojawiającego się w Alicji w Krainie Czarów autorstwa Lewisa Carrolla i nieco marudnego Królika z Kubusia Puchatka autorstwa A.A. Milne’a królik w bajkach zmienia się w słodkiego, miltukiego króliczka.
Jak długo trwa wieczność? Czasami tylko sekundę – odparł Królik.
<Lewis Carroll, Alicji w Krainie Czarów>
Symbol sprytu
Zajączek jako symbol sprytu rozpowszechnił się w Stanach Zjednoczonych. Wraz z przybiciem do Ameryki afrykańskich niewolników popularnym stał się mit o zającu Kalulu, który wywodził w pole hieny. Połączenie tego mitu z indiańskimi opowieściami poskutkowało pojawieniem się fikcyjnych bohaterów – zajączków spryciarzy, szachrajów i żartownisiów, zwanych także tricksterami. Kto z nas nie kojarzy popularnego królika Bugsa, którego wykreowała wytwórnia filmów animowanych Warner Brothers?
Zajączek wielkanocny
Zajączek dzięki swojej ruchliwości i żywotności od najdawniejszych czasów kojarzony z płodnością, witalnością i odradzaniem się przyrody. Do symboli wielkanocnych zając dołączył w XVII wieku, a na początku XX wieku także i w Polsce stał się jednym ze znaków Wielkanocy.
Bez wątpienia obrzędowość chrześcijańska symbolikę zająca przyswoiła sobie z wierzeń pogańskich i w konsekwencji stworzyła kompozycję dość niezwykłą. Znany z popularnej świątecznej ikonografii wielkanocny zajączek „znoszący” jajo stał się zwielokrotnionym w planie przedstawienia symbolem wiosennej odnowy życia.
<Piotr Kowalski, Znaki Świata>
Połączenie zajączka ze Świętami Wielkanocnymi sięga czasów, kiedy zaczął pojawiać na obrazkach przedstawiających w sąsiedztwie jajek wielkanocnych. Gdzie znajduje się rodowód tej symboliki? Jedna z teorii zakłada, że to powiązanie składanie przez chłopów daniny (podatków) w naturze. Drugie, że pojawienie się zająca zwiastuje wiosnę, z którą nierozerwalnie powiązane są święta wielkanocne. Ponadto, niegdyś w Anglii zaraz po tych właśnie świętach rozpoczynał się sezon łowiecki, w których polowano właśnie na zające…
Ciekawostka
Zajączek to symbol odradzającej się wiosną przyrody, płodności i pokory. Według tradycji śpi z otwartymi oczyma, dzięki czemu pierwszy zobaczył Zmartwychwstanie Pana.
Poszukiwanie wielkanocnego zajączka
W naszym rodzimym kraju istnieje tradycja nazywana „zajączkiem”, która jest szczególnie popularna w Wielkopolsce i na Śląsku a przyszła do nas zza drugiej strony Odry. Polega na tym, że po śniadaniu wielkanocnym domownicy, a w szczególności dzieci, udają się na poszukiwanie ukrytych prezentów. Według tego zwyczaju zajączka utożsamia się ze stworzeniem, które według rodziców, roznosi dzieciom w swoim koszyczku pisanki i słodkości jako drobne upominki.
Podążaj za białym królikiem…
Od symbolu lunarności, poprzez symbol płodności, sprytu i milutkości aż do zajączka wielkanocnego te słodkie zwierzęta towarzyszą nam nieustannie. Jest coś magicznego w królikach, że kiedy pojawiają się obok, wszystko łagodnieje… a skoro dzięki nim świat staje się bardziej miły, niech towarzyszą nam każdego roku w przywoływaniu wiosny.
Bo jest coś takiego w królikach, że i dookoła i w panu wszystko łagodnieje. Może to ich białość to sprawia.
<Wiesław Myśliwski, Kamień na kamieniu>
A na koniec może warto wyruszyć w poszukiwaniu mądrości i sposobu uwolnienia się od wszelkich trosk… jak? Oto sposób:
Podążaj za białym królikiem.
<Lewis Carroll, Alicji w Krainie Czarów>
Czasem warto za nim pobiec, poczuć się jak dziecko i w nic nie wątpić.
Z życzeniami odnalezienia obfitych zajączków wielkanocnych,
Joanna
Źródło:
- Cooper, J.C., Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań 1998, ss.130-131, 305-308.
2. Sokolewicz, Z., Mitologia Czarnej Afryki, Warszawa 1986, s.176.
3. http://www.taraka.pl/uszaty_trickster
